Çölyak Hastaları Ne Yiyemez?

Geçen hafta arkadaşım Elif’le buluştuk. Elif uzun zamandır kendini halsiz hissediyordu, sürekli yorgundu ve bir türlü kilo alamıyordu. Doktor doktor gezdikten sonra sonunda teşhisi konmuş: Çölyak hastalığı. “Peki şimdi ne olacak?” diye sordu bana telaşla. “Çölyak hastaları ne yiyemez, ne yiyebilir, nasıl bir hayat beni bekliyor?” İşte Elif’in soruları üzerine bugün sizlere çölyak hastalığı ve glutensiz beslenme üzerine bir rehber hazırladım.

Çölyak Hastalığı Nedir?

Çölyak hastalığı, ince bağırsağın gluten adı verilen bir proteine karşı gösterdiği bağışıklık tepkisidir. Gluten, buğday, arpa ve çavdarda bulunan bir proteindir. Çölyak hastaları gluten tükettiğinde, bağışıklık sistemi ince bağırsağın iç yüzeyine zarar verir. Bu da besinlerin emilimini zorlaştırır ve çeşitli sağlık sorunlarına yol açar.

Çölyak hastalığı genetik bir hastalıktır ve her 100 kişiden yaklaşık 1’ini etkiler. Belirtileri kişiden kişiye değişebilir ancak en yaygın olanları; karın ağrısı, şişkinlik, ishal, kilo kaybı, yorgunluk, kansızlık ve kemik erimesidir.

Gluten Neden Zararlı?

Çölyak hastaları gluten tükettiğinde, vücutları gluteni yabancı bir istilacı olarak algılar ve ona karşı savaş açar. Bu savaşta ince bağırsağın villus adı verilen parmak benzeri çıkıntıları zarar görür. Villuslar besinlerin emiliminde önemli rol oynar, bu nedenle hasar gördüklerinde vücut gerekli besinleri alamaz. Sonuç olarak, yukarıda bahsettiğimiz sağlık sorunları ortaya çıkar.

Çölyak Hastaları Ne Yiyemez?

Çölyak hastaları için gluten içeren tüm yiyecek ve içecekler yasaktır. İşte kaçınılması gereken başlıca besinler:

• Buğday: Ekmek, makarna, börek, kek, kurabiye, simit, pizza vb.
• Arpa: Malt, bira, bazı kahvaltılık gevrekler
• Çavdar: Çavdar ekmeği, bazı kahvaltılık gevrekler
• Yulaf: Yulafın kendisi gluten içermez ancak genellikle gluten içeren tahıllarla aynı tesislerde işlendiği için çapraz bulaşma riski yüksektir.

Dikkat: Gluten, tahmin edemeyeceğiniz birçok üründe gizli olarak bulunabilir. Soslar, hazır çorbalar, şarküteri ürünleri, baharat karışımları gibi işlenmiş gıdaların etiketlerini dikkatlice okumak ve “glutensiz” ibaresini aramak çok önemlidir.

Çölyak Hastaları Ne Yer?

Çölyak hastalığı teşhisi, kısıtlı bir diyet anlamına gelmez. Glutensiz beslenme planı, aslında birçok sağlıklı ve lezzetli besini içerir. Çölyak hastaları aşağıdaki besinleri güvenle tüketebilirler:

• Doğal olarak glutensiz tahıllar: Pirinç, kinoa, karabuğday, sorgum, teff, amaranth gibi tahıllar doğal olarak gluten içermez. Bu tahıllar glutensiz diyetlerin temel taşlarından biridir.
• Baklagiller: Mercimek, nohut, fasulye, kuru bakla, barbunya gibi baklagiller protein ve lif açısından zengindir. Glutensiz diyetlerde önemli bir protein kaynağı olarak değerlendirilirler.
• Meyve ve sebzeler: Her türlü meyve ve sebze glutensizdir. Çölyak hastaları vitamin ve mineral ihtiyaçlarını karşılamak için bol miktarda meyve ve sebze tüketmelidir.
• Et, balık, yumurta: Et, balık ve yumurta gibi hayvansal protein kaynakları doğal olarak gluten içermez. Glutensiz diyetlerde protein ihtiyacını karşılamak için güvenle tüketilebilirler.
• Süt ve süt ürünleri (glutensiz süt ürünleri): Çoğu süt ve süt ürünü doğal olarak gluten içerir. Ancak bazı süt işleme tesislerinde bulaşma riski vardır. Bu nedenle çölyak hastalarının “glutensiz” ibaresi taşıyan süt ve süt ürünlerini tercih etmeleri gerekir.
• Yağlar: Zeytinyağı, ayçiçek yağı, kanola yağı, fındık yağı, avokado gibi sağlıklı yağlar glutensizdir. Çölyak hastaları yemek pişirme ve salata soslarında gönül rahatlığıyla bu yağları kullanabilirler.
• Glutensiz unlar ve nişastalar: Mısır unu, pirinç unu, nohut unu, badem unu, hindistancevizi unu, tapioca nişastası, patates nişastası gibi glutensiz unlar ve nişastalar, glutensiz ekmek, pasta, kek ve kurabiye gibi unlu mamüllerin yapımında kullanılır.

Çölyak Hastalığı Teşhisi Nasıl Konur?

Çölyak hastalığı teşhisi için genellikle kan testleri ve endoskopi gibi yöntemler kullanılır. Kan testleri, vücutta çölyak hastalığına işaret eden antikorların varlığını araştırır. Endoskopi ise ince bağırsağın iç yüzeyinin görüntülenmesi için yapılan bir işlemdir. Çölyak hastalığı teşhisinin kesinleşmesi için genellikle endoskopi sırasında ince bağırsaktan doku örneği alınır (biyopsi).

Çölyak Hastalığı Tedavisi Var mıdır?

Çölyak hastalığının şu an için bilinen bir tedavisi yoktur. Ancak ömür boyu uygulanacak sıkı bir glutensiz diyet ile hastalığın kontrol altına alınması ve sağlıklı bir yaşam sürülmesi mümkündür. Glutensiz diyet, çölyak hastaları için tek tedavi yöntemidir. Bu diyetin titizlikle uygulanması, ince bağırsakların iyileşmesine ve sağlıklı bir şekilde çalışmasına yardımcı olur.

Glutensiz Yaşamda Dikkat Edilmesi Gerekenler

• Çapraz bulaşma: Glutensiz yiyeceklerin, gluten içeren yiyeceklerle temas etmemesi çok önemlidir. Aynı ekmek kızartma makinesinde glutenli ve glutensiz ekmek kızartmaktan, aynı tencerede glutenli ve glutensiz makarna haşlamaktan kaçının.
• Dışarıda yemek: Restoranlarda glutensiz seçeneklerin olup olmadığını sorun ve çapraz bulaşma riskine karşı mutfağı bilgilendirin.
• Etiket okuma: Alışveriş yaparken tüm ürün etiketlerini dikkatlice okuyun ve “glutensiz” ibaresini arayın.

Çölyak Hastaları için Faydalı İpuçları

• İçerik etiketlerini dikkatlice okuyun: Çölyak hastaları için en önemli alışkanlık haline getirilmesi gereken şeylerden biri, içerik etiketlerini dikkatlice okumaktır. “Gluten içermez” ibaresi taşıyan ürünleri tercih edin. Ayrıca, “arpa”, “buğday”, “çavdar” gibi kelimelerin yanı sıra “glüten” kelimesinin farklı formları (gluten, glüten unu, buğday glüteni vb.) olup olmadığını da kontrol edin.
• Restoranlarda glutensiz seçenekleri sorun: Günümüzde birçok restoran glutensiz menü seçenekleri sunuyor. Restoran seçimi yaparken glutensiz seçenekleri olan yerleri tercih edin. Garsonlara içerikler hakkında soru sormaktan çekinmeyin. Şüpheniz varsa, siparişinizi vermemek en güvenli yoldur.
• Arkadaşlarınızı ve ailenizi bilgilendirin: Çevrenizi çölyak hastalığı ve glutensiz beslenme hakkında bilgilendirmeniz önemlidir. Bu sayede sosyal ortamlarda ve misafirlikteyken kendinizi daha rahat hissedebilirsiniz.
• Glutensiz bir mutfağınız olsun: Mutfak malzemelerinizi glutensiz ürünler ile yenileyin. Bu sayede yemek pişirmeyi kolaylaştırabilirsiniz.
• Glutensiz Diyet: 1 ay glutensiz beslenme, vücudunuzu dinlendirmek ve gluten intoleransı veya hassasiyeti gibi durumları kontrol altına almak için harika bir yoldur. Bu süre zarfında, glutensiz tahıllar, sebzeler, meyveler, protein kaynakları ve sağlıklı yağlar gibi besinleri tercih edebilirsiniz. Ayrıca, glutensiz beslenme sırasında dikkat etmeniz gereken bazı noktalar da vardır.
• Yanınızda glutensiz atıştırmalık bulundurun: Seyahat ederken veya dışarıda acıkırsanız diye yanınızda glutensiz atıştırmalıklar bulundurun. Böylece glutensiz seçenek bulmakta zorlandığınız durumlarda aç kalmanız gerekmez.
• Glutensiz topluluklara katılın: İnternet üzerinden veya bulunduğunuz şehirdeki çölyak derneklerine üye olarak diğer çölyak hastalarıyla iletişime geçebilirsiniz. Bu sayede tecrübe paylaşımı yapabilir ve kendinizi yalnız hissetmezsiniz.
• Doktorunuzu düzenli olarak ziyaret edin: Çölyak hastalığının takibi için doktorunuzu düzenli olarak ziyaret edin. Kan testleri ve gerekli kontroller ile hastalığın seyri takip edilmeli ve herhangi bir sorun yaşanıp yaşanmadığı kontrol edilmelidir.

Sıkça Sorulan Sorular

Dış Kaynaklar

• Çölyak ve Glutensiz Beslenme Derneği: https://www.colyak.org.tr/
• Türk Gastroenteroloji Derneği: https://www.gastro.org.tr/
• Sağlık Bakanlığı: https://hsgm.saglik.gov.tr/

Not: Bu yazıdaki bilgiler, genel bilgilendirme amaçlıdır ve tıbbi tavsiye olarak değerlendirilmemelidir. Herhangi bir sağlık sorununuz varsa doktorunuza danışmanız önemlidir.